Nieuws van de OmbudsSpits: Onderzoek naar beter systeem bij arbeidsongeschiktheid

Waar richt het onderzoek zich op?

Het kabinet heeft aangegeven dat ze het stelsel rondom arbeidsongeschiktheid willen verbeteren. In het coalitieakkoord verwoordt het kabinet dat ze gaan onderzoeken “hoe ‘hardheden’ in de WIA hervormd kunnen worden met oog voor uitvoerbaarheid, betaalbaarheid en uitlegbaarheid”. Om dit te laten onderzoeken en het kabinet hierover te adviseren heeft minister Van Gennip van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) een commissie ingesteld: de Onafhankelijke Commissie Toekomst Arbeidsongeschiktheidsstelsel. Deze commissie is momenteel bezig met dit onderzoek en daarna het maken van een advies aan het kabinet. Eén van de leden heeft over dit stelsel, met name de WIA, een gesprek gehad met de OmbudsSpits.

Welke ervaringen en signalen ontvangt de OmbudsSpits hierover?

Het is onduidelijk voor veel mensen in de WIA wat er gebeurt als je (meer) gaat werken. Wanneer stopt mijn uitkering? Hoeveel mag ik verdienen met werk zonder gevolgen voor mijn uitkeringsrecht? Met name mensen in de IVA hebben dit aangegeven, waarbij ze ook vaak aangaven dat UWV hen niet kon antwoorden op hun vragen. Duidelijke informatie hierover staat ook niet op de sites van UWV en de Rijksoverheid. Maar bij de WGA speelt dit ook, met name bij de WGA 80-100%.
Werken loont financieel lang niet altijd. De OmbudsSpits heeft hierover meerdere signalen ontvangen, van mensen in de WAO en in de Wajong, maar ook zeker van mensen in de WIA. Soms komt dit door een kleine WIA-uitkering (bijvoorbeeld na een bijbaantje in de studententijd). Daarbij kan men na een herbeoordeling in een lagere WGA-klasse komen, of van de IVA naar de WGA gaan, of van de WGA naar 35-min dus geen WGA-recht meer. En werk heeft ook effect op toeslagen, zoals zorg- en huurtoeslag. Dus werk loont niet altijd. Sterker nog: soms gaat men door (meer) te gaan werken er financieel op achteruit.
Aansluitend bij bovenste twee punten: mensen hebben behoefte aan zekerheiden garantie. De zekerheid dat als je na lange tijd ernstig ziek je je weer goed genoeg voelt om (te proberen om) te gaan werken, dat je dan niet meteen je WIA-recht verliest. En een garantie dat als je gaat werken, dat je er financieel nooit op achteruitgaat, liefst er altijd er in elk geval iets op vooruitgaat.
Die zekerheid is er nu ook niet bij de tijdelijke (positieve) maatregel voor mensen in de IVA en Wajongers zonder arbeidsvermogen dat ze tot 1 oktober 2027 niet herbeoordeeld zullen worden als ze gaan werken. Is dat 100% zeker? Volgens de site van UWV wel, maar helaas is informatie op de site van UWV lang niet altijd kloppend en volledig. De officiële aankondiging in de Staatscourant van het ministerie van SZW is onduidelijk en voor meerdere interpretaties uitlegbaar. De OmbudsSpits heeft hierover ook verschillende signalen ontvangen van mensen in de IVA: de ene heeft een UWV-contactpersoon die zegt “je bent veilig tot 1 oktober 2027” en de andere heeft een UWV-contactpersoon die aangeeft dat hij toch herbeoordeeld kan worden. Minister Van Gennip geeft in een Kamerbrief hierover aan dat deze mensen “meer zekerheid krijgen dat UWV hun uitkering niet beëindigt zodra zij gaan werken”, maar die zekerheid is er nog niet 100%. Er is weer een ambtelijk geitenpaadje. De politiek, overheid en UWV moeten informatie in duidelijke taal communiceren. En als iets als zekerheid bedoeld is, dit ook geheel zeker maken.
Ook heeft de OmbudsSpits meerdere signalen ontvangen van mensen in de WGA die problemen hebben als hun ex-werkgever eigenrisicodrager WGA is. Dan is niet UWV, maar de ex-werkgever verantwoordelijk voor de re-integratie en uitkering gedurende de eerste tien jaar. Maar diverse mensen in de WGA hebben bij de OmbudsSpits gemeld dat hun ex-werkgever weinig tot niets doet aan re-integratie. Ze worden te weinig geholpen bij het vinden van nieuw werk. Ook hebben sommige ex-werkgevers geen klacht- en bezwaarprocedure, terwijl ze dat als eigenrisicodrager wel verplicht moeten hebben, of ze informeren hier hun WGA’ers niet over. Als een WGA’er te weinig doet aan re-integratie kan de eigenrisicodrager de uitkering korten. Maar als de eigenrisicodrager te weinig doet aan re-integratie, dan is er wettelijk geen sanctie mogelijk: UWV is in deze geen toezichthouder en heeft dus geen bevoegdheid. Naast een klacht of bezwaar indienen kan de WGA’er alleen een rechtszaak aanspannen (en dat is vaak duur of lastig). En er zijn ook signalen binnengekomen dat de ex-werkgever alleen maar bezig is om zijn ex-werknemer uit de WGA proberen te krijgen, door voortdurend aanvragen voor een herbeoordeling te doen bij UWV. Mensen in de WGA ervaren een grote machtsongelijkheid: de ex-werkgever mag en kan ‘alles’, ik als ex-werknemer kan ‘niets’ om re-integratie-inspanningen af te dwingen van m’n ex-werkgever. De reden dat er geen sanctie tegen de ex-werkgever mogelijk is, is omdat het kabinet de ‘financiële prikkel’ die de ex-werkgever heeft voldoende vindt. Maar deze signalen laten zien dat die prikkel voor hen niet werkt. Daarom moet er volgens de OmbudsSpits een wettelijke maatregel / sanctie komen als de eigenrisicodrager te weinig doet aan re-integratie. Want eigenrisicodragers moeten hun plichten nakomen en hun ex-werknemers helpen met hun re-integratie.

Dit waren de belangrijkste punten die de OmbudsSpits verteld heeft aan het commissielid. Hopelijk leidt het onderzoek tot een beter systeem en uitvoering van de WIA en van andere wetten.

Heb je hierover vragen of wil je jouw ervaringen rondom wet- en regelgeving delen? Stuur dan een mail naar OmbudsSpits Nico Blok via ombudsspits@onbeperktaandeslag.nl .